Bất dung nạp lactose là gì? Đây là câu hỏi phổ biến khi nhiều người gặp phải các triệu chứng tiêu hóa sau khi uống sữa hoặc ăn các sản phẩm từ sữa. Bất dung nạp lactose (Lactose intolerance), hay còn gọi là không dung nạp lactose, là tình trạng cơ thể không thể tiêu hóa hoàn toàn đường lactose – một loại đường có trong sữa và các sản phẩm từ sữa – do thiếu hụt hoặc không có enzyme lactase trong ruột non.
Khi lactose không được phân giải, nó sẽ di chuyển xuống đại tràng, nơi vi khuẩn lên men và gây ra các triệu chứng bất dung nạp lactose như đầy hơi, đau bụng, tiêu chảy.
Nguyên nhân gây ra bất dung nạp lactose
Hiểu rõ bất dung nạp lactose là gì thì sẽ dễ dàng xác định các nguyên nhân gây ra tình trạng này, bao gồm:
Thiếu men lactase bẩm sinh
Đây là tình trạng hiếm gặp do yếu tố di truyền, xảy ra khi trẻ sinh ra đã không có khả năng sản xuất enzyme lactase. Trẻ sơ sinh mắc bệnh này không thể tiêu hóa sữa mẹ hoặc sữa công thức có chứa lactose. Nếu không phát hiện kịp thời, trẻ có thể bị suy dinh dưỡng, tiêu chảy nghiêm trọng.
Thiếu men lactase thứ phát
Một số bệnh lý và tổn thương ruột non có thể làm giảm khả năng sản xuất lactase, gây không dung nạp lactose tạm thời hoặc vĩnh viễn.
Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Viêm ruột non
- Nhiễm trùng đường ruột (tiêu chảy kéo dài, nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virus)
- Bệnh Celiac (bệnh không dung nạp gluten làm tổn thương niêm mạc ruột)
- Bệnh Crohn (bệnh viêm ruột mãn tính ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa)
- Phẫu thuật đường ruột (cắt bỏ một phần ruột non có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất lactase).
Khi nguyên nhân gốc được điều trị, một số trường hợp có thể phục hồi khả năng tiêu hóa lactose.
Giảm sản xuất lactase theo tuổi
Khi trưởng thành, cơ thể dần giảm sản xuất lactase theo quá trình lão hóa tự nhiên. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của bất dung nạp lactose, ảnh hưởng đến khoảng 65-70% dân số thế giới, đặc biệt là ở người châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh.
Người bị bất dung nạp lactose nguyên phát vẫn có thể tiêu thụ một lượng nhỏ lactose mà không gặp triệu chứng nghiêm trọng.
Bất dung nạp lactose tạm thời ở trẻ sơ sinh sinh non
Trẻ sinh non trước tuần thứ 37 của thai kỳ có thể chưa phát triển đầy đủ khả năng sản xuất enzyme lactase, dẫn đến bất dung nạp lactose tạm thời. Tình trạng này có thể cải thiện theo thời gian, khi hệ tiêu hóa của trẻ hoàn thiện dần.
>>> Xem thêm: Dinh dưỡng cho trẻ bất dung nạp lactose phụ huynh cần biết
Triệu chứng của bất dung nạp lactose
Các triệu chứng bất dung nạp lactose thường xuất hiện trong khoảng 30 phút đến 2 giờ sau khi tiêu thụ thực phẩm chứa lactose. Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng có thể khác nhau tùy theo lượng lactose tiêu thụ và khả năng sản xuất enzyme lactase của từng người.
Triệu chứng tiêu hóa
Đầy hơi, chướng bụng: Khi lactose không được tiêu hóa, vi khuẩn trong ruột già lên men nó, tạo ra khí (hydro, carbon dioxide, methane). Điều này dẫn đến tình trạng bụng căng tức, khó chịu, đầy hơi sau khi uống sữa hoặc ăn thực phẩm chứa lactose.
Tiêu chảy: Lactose không được hấp thụ làm tăng áp lực thẩm thấu trong ruột, kéo nước vào lòng ruột, gây tiêu chảy. Phân có thể lỏng, có bọt và có mùi chua do quá trình lên men lactose trong đại tràng.
Đau quặn bụng: Đau bụng có thể xuất hiện ở vùng bụng dưới, thường đi kèm với co thắt ruột. Cơn đau có thể từ nhẹ đến dữ dội tùy theo mức độ bất dung nạp lactose.
Buồn nôn, khó tiêu: Một số người có thể cảm thấy buồn nôn hoặc khó chịu sau khi uống sữa hoặc ăn thực phẩm chứa lactose. Triệu chứng này phổ biến hơn ở những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm.
Triệu chứng khác
Sôi bụng, xì hơi nhiều: Khi vi khuẩn lên men lactose, nó tạo ra khí trong ruột, dẫn đến hiện tượng sôi bụng, xì hơi liên tục. Điều này gây khó chịu, đặc biệt khi ăn thực phẩm chứa nhiều lactose.
Hăm đỏ quanh hậu môn ở trẻ em: Ở trẻ nhỏ, tiêu chảy do bất dung nạp lactose có thể làm tăng tính axit trong phân, dẫn đến kích ứng da, hăm đỏ quanh hậu môn.
Đau đầu, mệt mỏi (hiếm gặp): Một số người không dung nạp lactose có thể gặp cảm giác mệt mỏi, mất tập trung hoặc đau đầu nhẹ sau khi tiêu thụ lactose. Nguyên nhân có thể liên quan đến tình trạng viêm nhẹ ở đường ruột do sự lên men lactose kéo dài.
>>> Xem thêm: Các loại soup cho trẻ biếng ăn, giúp trẻ tăng cân khỏe mạnh
Chẩn đoán bất dung nạp lactose
Kiểm tra tiền sử bệnh
Bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng, thời gian xuất hiện sau khi tiêu thụ sản phẩm sữa và tiền sử gia đình để chẩn đoán bất dung nạp lactose.
Xét nghiệm dung nạp lactose
Người bệnh uống một lượng lactose nhất định, sau đó đo lượng glucose trong máu. Nếu mức glucose không tăng, điều này cho thấy cơ thể không tiêu hóa và hấp thụ lactose đúng cách.
Xét nghiệm thở hydro
Đây là phương pháp phổ biến để kiểm tra lactose intolerance, đo lượng hydro trong hơi thở sau khi tiêu thụ lactose. Mức hydro cao cho thấy lactose không được tiêu hóa hoàn toàn và bị lên men bởi vi khuẩn trong đại tràng.
Chế độ dinh dưỡng cho người không dung nạp lactose
Hạn chế hoặc tránh các sản phẩm chứa lactose: Sữa bò, phô mai mềm, kem, sữa chua thông thường.
Sử dụng sản phẩm không lactose: Sữa hạt, sữa không lactose, sữa hạnh nhân, soup uống vi chất Fomeal Care, Fomeal Care Thực Vật, Z’go Meal Plant-Based,...
Bổ sung thực phẩm giàu canxi và vitamin D: Rau lá xanh đậm (cải bó xôi, cải xoăn), cá hồi, cá mòi, đậu phụ, hạnh nhân, nấm, lòng đỏ trứng.
Chia nhỏ khẩu phần ăn chứa lactose: Áp dụng với những người có thể tiêu thụ lượng nhỏ lactose mà không gặp triệu chứng.
Các sản phẩm hỗ trợ người bất dung nạp lactose
Sữa không lactose
Là loại sữa bò đã được xử lý để loại bỏ hoặc phân giải lactose – loại đường tự nhiên có trong sữa – giúp những người bất dung nạp lactose có thể tiêu thụ mà không gặp phải các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, tiêu chảy hay đau bụng.
Ngoài ra, có thể thay thế sữa không lactose bằng các loại soup uống dinh dưỡng hoặc sinh tố siêu tiện lợi O’go Smoothie từ Orgalife để cân bằng dinh dưỡng tối ưu và hiệu quả.
Men vi sinh
Men vi sinh (probiotics) đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tiêu hóa và giảm triệu chứng cho người bất dung nạp lactose.
Những chủng probiotics được chứng minh là có lợi cho người bất dung nạp lactose gồm: Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium lactis, Streptococcus thermophilus.
>>> Xem thêm: Cách xử lý khi trẻ dị ứng sữa cha mẹ cần biết
Hỏi - đáp bất dung nạp lactose
Trẻ em có bị bất dung nạp lactose không?
Có, trẻ em có thể bị bất dung nạp lactose, đặc biệt là trẻ sinh non hoặc có rối loạn di truyền. Triệu chứng ở trẻ bao gồm tiêu chảy, đầy hơi, quấy khóc sau khi bú sữa.
Bất dung nạp lactose là gì? có phải là dị ứng sữa không?
Không, bất dung nạp lactose là do thiếu enzyme lactase, dẫn đến khó tiêu hóa lactose. Dị ứng sữa liên quan đến phản ứng miễn dịch với protein trong sữa và có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng hơn như phát ban, khó thở.
Làm thế nào để biết mình có bị bất dung nạp lactose?
Có thể kiểm tra bằng các xét nghiệm chẩn đoán bất dung nạp lactose như xét nghiệm hơi thở hydro hoặc xét nghiệm dung nạp lactose.
Có thể ăn gì nếu bị bất dung nạp lactose?
Bạn có thể tiêu thụ các thực phẩm không chứa lactose như sữa thực vật (sữa đậu nành, sữa hạnh nhân), phô mai cứng (thường chứa ít lactose), sữa chua chứa probiotic, soup uống vi chất Fomeal Care, sinh tố siêu tiện lợi O’go Smoothie và các thực phẩm giàu canxi khác như rau lá xanh, cá hồi.
Có cách nào để cải thiện tình trạng bất dung nạp lactose không?
Chuyển sang sử dụng sữa không lactose và thực phẩm thay thế, bổ sung enzyme lactase trước khi ăn thực phẩm chứa lactose và tăng dần khả năng dung nạp lactose bằng cách tiêu thụ thực phẩm có hàm lượng lactose thấp.
