Tiểu đường thai kỳ là gì? Đây là tình trạng rối loạn chuyển hóa đường huyết xảy ra trong thai kỳ, thường phát hiện từ tuần 24 - 28. Nguyên nhân chủ yếu do hormone thai kỳ gây kháng insulin, khiến đường huyết tăng cao. Nếu không kiểm soát tốt, mẹ bầu có thể gặp biến chứng như tiền sản giật, sinh non, thai to, còn bé có nguy cơ hạ đường huyết sau sinh. Tất tần tật những điều mẹ bầu cần biết về tiểu đường thai kỳ đều có trong bài viết dưới đây, cùng tham khảo nhé!
Tiểu đường thai kỳ là gì?
Tiểu đường thai kỳ là tình trạng đường huyết tăng cao trong thời gian mang thai, thường xuất hiện từ tuần 24 - 28 khi cơ thể không sản xuất đủ insulin để điều hòa lượng đường trong máu. Nếu không kiểm soát tốt, bệnh có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như thai to, sinh non và làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2 sau sinh.
Việc hiểu rõ tiểu đường thai kỳ là gì giúp mẹ bầu phân biệt được tình trạng này với các dạng tiểu đường khác để có hướng kiểm soát phù hợp:
Tiểu đường type 1: Bệnh tự miễn khiến hệ thống miễn dịch tấn công các tế bào beta của tuyến tụy, làm giảm hoặc ngừng sản xuất insulin. Bệnh thường xuất hiện ở người trẻ và cần điều trị bằng insulin suốt đời.
Tiểu đường type 2: Cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả hoặc sản xuất không đủ, thường liên quan đến lối sống và di truyền. Bệnh phổ biến ở người trưởng thành và có thể kiểm soát bằng chế độ ăn uống, tập thể dục và thuốc.
Tiểu đường thai kỳ: Chỉ xảy ra trong thời kỳ mang thai và thường biến mất sau sinh. Tuy nhiên, phụ nữ từng mắc bệnh này có nguy cơ cao phát triển tiểu đường type 2 trong tương lai.
Ảnh hưởng của hormone thai kỳ đến insulin là nguyên nhân chính dẫn đến tiểu đường thai kỳ. Khi mang thai, cơ thể mẹ sản xuất nhiều hormone hơn, đồng thời sự tăng cân khiến các tế bào kém nhạy với insulin – tình trạng này gọi là kháng insulin. Để bù đắp, tuyến tụy phải tăng cường sản xuất insulin. Tuy nhiên, nếu tuyến tụy không đáp ứng đủ nhu cầu, đường huyết sẽ tăng cao, dẫn đến tiểu đường thai kỳ.
Nguyên nhân gây ra tiểu đường thai kỳ
Khi mang thai, nhau thai sản xuất các hormone như lactogen nhau thai (hPL), estrogen, progesterone, cortisol, làm giảm tác dụng của insulin. Điều này khiến tuyến tụy phải sản xuất nhiều insulin hơn để kiểm soát đường huyết. Nếu tuyến tụy không đáp ứng đủ nhu cầu này, lượng đường trong máu sẽ tăng cao, dẫn đến tiểu đường thai kỳ.
Một số phụ nữ có nguy cơ cao mắc tiểu đường thai kỳ hơn những người khác, bao gồm:
- Mẹ bầu trên 35 tuổi có nguy cơ cao hơn.
- Thừa cân, béo phì trước khi mang thai làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Nếu có người thân mắc tiểu đường type 2, mẹ bầu dễ bị tiểu đường thai kỳ hơn.
- Từng sinh con trên 4kg hoặc có tiểu đường thai kỳ trước đó.
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) cũng làm tăng nguy cơ kháng insulin và tiểu đường thai kỳ.
- Chế độ ăn nhiều đường, tinh bột, ít tập thể dục cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
>>> Xem thêm: Mẹ bầu Tiểu đường thai kỳ nên ăn gì giúp kiểm soát đường huyết?
Triệu chứng và các dấu hiệu cảnh báo tiểu đường thai kỳ
Tiểu đường thai kỳ thường không có triệu chứng rõ ràng, nhưng một số dấu hiệu mẹ bầu có thể gặp phải gồm:
- Khát nước nhiều hơn bình thường.
- Đi tiểu nhiều lần, đặc biệt là vào ban đêm.
- Mệt mỏi, uể oải, thiếu năng lượng dù nghỉ ngơi đầy đủ.
- Thị lực mờ tạm thời do đường huyết tăng cao.
- Tăng cân nhanh hơn 3kg/tháng.
- Vết thương lâu lành, dễ bị nhiễm trùng, nhất là nhiễm trùng tiết niệu và nấm men.
Việc hiểu rõ tiểu đường thai kỳ là gì giúp mẹ bầu nhận thức được sự nguy hiểm của bệnh và tầm quan trọng của việc phát hiện sớm. Nếu không kiểm soát tốt, bệnh có thể gây biến chứng như tiền sản giật, sinh non, thậm chí ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài của mẹ và bé.
Triệu chứng dễ gây nhầm lẫn
Tiểu đường thai kỳ thường không có triệu chứng rõ ràng hoặc biểu hiện của bệnh dễ bị nhầm lẫn với các thay đổi sinh lý bình thường trong thai kỳ. Điều này khiến nhiều mẹ bầu chủ quan và không đi khám kịp thời. Một số triệu chứng dễ gây nhầm lẫn bao gồm:
Khát nước nhiều và đi tiểu thường xuyên: Đây là triệu chứng điển hình của tiểu đường thai kỳ, nhưng cũng có thể do sự thay đổi nội tiết tố khi mang thai làm tăng lưu lượng máu đến thận, dẫn đến đi tiểu nhiều hơn.
Mệt mỏi, thiếu năng lượng: Cơ thể mẹ bầu thường xuyên mệt mỏi do áp lực mang thai, nhưng nếu cảm giác này kéo dài kèm theo chóng mặt, buồn ngủ quá mức thì có thể liên quan đến rối loạn đường huyết.
Buồn nôn: Dễ nhầm với ốm nghén, nhưng nếu mẹ bầu buồn nôn liên tục và giảm cân bất thường thì nên kiểm tra đường huyết.
Nhiễm trùng tiết niệu hoặc nhiễm nấm âm đạo tái phát: Hệ miễn dịch suy giảm khi mang thai có thể khiến mẹ dễ bị nhiễm trùng, nhưng nếu tình trạng này xảy ra thường xuyên thì cần kiểm tra xem có liên quan đến tiểu đường thai kỳ không.
>>> Xem thêm: Tiểu đường thai kỳ nên ăn gì vào bữa sáng?
Khi nào cần đến gặp bác sĩ?
Khi các triệu chứng kéo dài: Nếu mẹ bầu cảm thấy khát nước quá mức, đi tiểu liên tục, mệt mỏi kéo dài dù đã nghỉ ngơi đầy đủ thì đây có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của tiểu đường thai kỳ.
Nếu có tiền sử gia đình mắc tiểu đường: Những mẹ bầu có bố mẹ hoặc anh chị em ruột bị tiểu đường type 2 có nguy cơ mắc tiểu đường thai kỳ cao hơn. Do đó, việc kiểm tra sớm là rất quan trọng.
Khi kết quả xét nghiệm đường huyết bất thường: Nếu đường huyết lúc đói hoặc sau khi ăn vượt ngưỡng cho phép, mẹ cần gặp bác sĩ để được tư vấn chế độ ăn uống và phương pháp kiểm soát đường huyết phù hợp.
>>> Xem thêm: Mách mẹ cách thử tiểu đường thai kỳ tại nhà chính xác trong 3 phút
Các biến chứng nguy hiểm của tiểu đường thai kỳ
Biến chứng cho mẹ
Biến chứng của tiểu đường thai kỳ là gì? Đó là những rủi ro sức khỏe nghiêm trọng mà mẹ bầu có thể gặp phải nếu không kiểm soát đường huyết tốt, bao gồm:
Tăng huyết áp thai kỳ: Dẫn đến nguy cơ tiền sản giật, sản giật, gây nguy hiểm cho cả mẹ và bé.
Sinh non: Đường huyết không ổn định có thể làm tăng nguy cơ chuyển dạ sớm.
Đa ối: Lượng nước ối quá nhiều gây khó chịu, tăng nguy cơ sinh non hoặc vỡ ối sớm.
Nguy cơ sẩy thai và thai lưu: Tiểu đường thai kỳ không kiểm soát có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, làm tăng nguy cơ thai chết lưu.
Nhiễm trùng tiết niệu: Mẹ bầu có nguy cơ cao bị viêm bàng quang, viêm thận do lượng đường trong nước tiểu cao tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển.
Viêm đài bể thận: Một biến chứng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến chức năng thận và sức khỏe tổng thể của mẹ bầu.
Tăng nguy cơ sinh mổ: Do thai nhi phát triển quá lớn, mẹ bầu có thể phải sinh mổ để đảm bảo an toàn.
Ngoài ra, mẹ bầu bị tiểu đường thai kỳ cũng có nguy cơ cao phát triển tiểu đường type 2 trong vòng 5-10 năm sau sinh. Đặc biệt, khoảng 45% phụ nữ từng mắc tiểu đường thai kỳ có nguy cơ tái mắc trong lần mang thai tiếp theo. (https://umcclinic.com.vn/thong-tin-can-biet-ve-dai-thao-duong-thai-ky)
Biến chứng cho bé
Trong 3 tháng đầu: Nguy cơ thai chậm phát triển, sảy thai tự nhiên, tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh, đặc biệt là dị tật tim, thần kinh, não úng thủy, nứt đốt sống.
Trong 3 tháng giữa và 3 tháng cuối: Thai nhi tăng tiết insulin để đối phó với lượng đường trong máu mẹ cao, dẫn đến thai to (macrosomia), có thể gây khó khăn khi sinh. Tăng nguy cơ đa ối, làm tăng khả năng sinh non hoặc biến chứng trong quá trình sinh nở.
Đối với trẻ sơ sinh:
- Tử vong ngay sau sinh (do xuất hiện tình trạng thiếu oxy, nhiễm toan của thai).
- Hạ glucose huyết tương.
- Các bệnh lý chuyển hóa.
- Bệnh lý đường hô hấp (hội chứng nguy kịch hô hấp).
- Dị tật bẩm sinh (thường gặp là: vô sọ, nứt đốt sống, não úng thủy, dị tật thần kinh khác, dị tật tim, dị tật thận, không có hậu môn).
- Tăng hồng cầu.
- Vàng da sơ sinh.
Trẻ sinh ra bởi mẹ bị đái tháo đường thai kỳ sẽ có nguy cơ cao bị béo phì, đái tháo đường tuýp 2, rối loạn tâm thần vận động. Nguy cơ này tăng gấp 8 lần khi đến 19-27 tuổi.
>>> Xem thêm: Tiểu đường thai kỳ ăn khoai lang được không?
Chuẩn đoán và xét nghiệm đái tháo đường thai kỳ
Phương pháp dùng để chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ là nghiệm pháp dung nạp glucose đường uống 75g trong 02 giờ.
Cách thực hiện xét nghiệm đái tháo đường thai kỳ:
- 03 ngày trước khi làm xét nghiệm, thai phụ không ăn kiêng và cũng không bổ sung quá nhiều carbohydrate.
- Nhịn đói 8-12 giờ trước khi làm xét nghiệm, nhưng không quá 14 giờ.
- Lấy máu để làm xét nghiệm định lượng glucose huyết tương lúc đói.
- Uống 1 ly nước đường – tương đương 75 gram glucose, uống trong vòng 5 phút.
- Lấy máu tại thời điểm 01 giờ và 02 giờ sau khi uống glucose để làm định lượng glucose huyết tương.
- Trong thời gian làm nghiệm pháp, không được ăn hay uống gì thêm, ngồi nghỉ ngơi và đi lại nhẹ nhàng.
Thời điểm xét nghiệm: Tuần 24 - 28 của thai kỳ. Nếu có nguy cơ cao, có thể kiểm tra sớm hơn.
Chế độ ăn cho mẹ bầu tiểu đường thai kỳ
Khi hiểu rõ tiểu đường thai kỳ là gì mẹ bầu nên ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp, sử dụng ngũ cốc nguyên hạt, gạo lứt, gạo lật nảy mầm thay cho gạo trắng. Cần ăn trên 400g rau mỗi ngày, đặc biệt là rau giàu chất xơ, đồng thời chia nhỏ bữa ăn (3 bữa chính, 2-3 bữa phụ) để tránh tăng hoặc hạ đường huyết quá mức.
Mỗi bữa nên đa dạng thực phẩm (trên 10 loại) để đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ. Mẹ bầu nên ăn các thực phẩm giàu protein lành mạnh như thịt nạc, cá nạc, đậu phụ, sữa chua, sữa ít béo, phô mai không đường; ưu tiên chế biến bằng cách hấp, luộc, bỏ lò thay vì chiên, xào ở nhiệt độ cao.
Hạn chế tối đa thực phẩm làm tăng nhanh đường huyết sau ăn như nước ngọt, bánh kẹo, kem, chè, trái cây sấy khô; không sử dụng đường trắng, giảm thực phẩm chứa nhiều chất béo, muối và thực phẩm ít chất xơ. Tuyệt đối không sử dụng rượu bia, cà phê, nước chè đặc, thuốc lá; hạn chế gia vị cay nóng như ớt, tiêu, tỏi.
Các phương pháp điều trị tiểu đường thai kỳ
Mục tiêu điều trị đái tháo đường thai kỳ là kiểm soát đường huyết, đảm bảo sức khỏe cho mẹ và thai nhi, đồng thời ngăn ngừa các biến chứng.
Điều trị bằng insulin
Nếu chế độ ăn và tập luyện không đủ để duy trì đường huyết ở mức an toàn, bác sĩ có thể chỉ định tiêm insulin. Đây là phương pháp an toàn cho mẹ bầu và thai nhi.
Theo dõi đường huyết tại nhà
Mẹ bầu cần kiểm tra đường huyết hàng ngày để đảm bảo mức đường huyết trong giới hạn an toàn.
Các thời điểm cần đo đường huyết:
- Trước ăn sáng.
- Sau các bữa chính khoảng 1-2 giờ.
- Trước khi đi ngủ (nếu cần).
Giá trị đường huyết lý tưởng (theo khuyến cáo của bác sĩ):
- Lúc đói: Dưới 5.3 mmol/L.
- Sau ăn 1 giờ: Dưới 7.8 mmol/L.
- Sau ăn 2 giờ: Dưới 6.7 mmol/L.
Tầm quan trọng của việc tái khám định kỳ
- Theo dõi sự phát triển của thai nhi, kiểm tra các biến chứng có thể xảy ra.
- Điều chỉnh phác đồ điều trị nếu cần.
- Kiểm tra đường huyết sau sinh để đánh giá nguy cơ mắc tiểu đường type 2 trong tương lai.
Các biện pháp phòng ngừa tiểu đường thai kỳ
Trước khi mang thai, phụ nữ cần điều chỉnh lối sống để phòng chống tiểu đường thai kỳ, đặc biệt là những người có nguy cơ cao như đã sinh con trên 4kg, trên 35 tuổi, thừa cân béo phì hoặc có tiền sử thai sản bất thường.
Các biện pháp phòng chống hiệu quả bao gồm duy trì cân nặng hợp lý, giảm cân nếu bị thừa cân béo phì, tập thể dục thường xuyên, xây dựng chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh, đồng thời khám sức khỏe định kỳ để tầm soát tiểu đường và kiểm tra các vấn đề liên quan.
Câu hỏi thường gặp về tiểu đường thai kỳ
Tiểu đường thai kỳ có tự khỏi sau sinh không?
Thường sẽ tự khỏi sau sinh, nhưng mẹ vẫn cần kiểm tra lại đường huyết sau 6 - 12 tuần.
Tiểu đường thai kỳ có ảnh hưởng đến lần mang thai sau không?
Mẹ bầu đã từng bị tiểu đường thai kỳ có nguy cơ mắc lại trong lần mang thai tiếp theo.
Mẹ bị tiểu đường thai kỳ thì con có bị không?
Trẻ có nguy cơ cao mắc tiểu đường type 2 khi trưởng thành.
Có cần dùng thuốc khi bị tiểu đường thai kỳ?
Nếu không kiểm soát được đường huyết bằng chế độ ăn và tập luyện, bác sĩ có thể kê đơn insulin.
Nên kiểm tra đường huyết bao nhiêu lần một ngày?
Mẹ bầu nên kiểm tra đường huyết mỗi ngày để theo dõi tình trạng bệnh. Tham khảo ý kiến của bác sĩ điều trị để biết được số lần kiểm tra và thời điểm phù hợp.
Để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé, tiểu đường thai kỳ là gì không chỉ là một khái niệm cần hiểu rõ mà còn là tình trạng cần được theo dõi và kiểm soát chặt chẽ. Mẹ bầu hãy chủ động thăm khám, xét nghiệm đúng thời điểm và duy trì chế độ ăn uống, vận động hợp lý để kiểm soát đường huyết hiệu quả.
